Ս. Գրիգորը Լուսավորիչը հայոց Տրդատ Գ արքայի (287-330 թթ.) գործակցությամբ իրականացրել է Հայաստանի քրիստոնեական դարձը. 301 թ. քրիստոնեությունը Հայաստանում ընդունվել է որպես պետական կրոն։
Ս. Գրիգորը ազգակից էր Հայաստանում իշխող Արշակունի թագավորներին։ Նրա հայր Անակին Պարսկաստանում իշխող Սասանյան տոհմից Շապուհ Ա-ն ուղարկել է Հայաստան՝ դավադրաբար սպանելու հայոց Խոսրով Մեծ թագավորին։ Հայոց թագավորի սպանությունը հաջողվել է, բայց Անակը և նրա ընտանիքի անդամները սրատվել են։ Փրկվել է մանուկ Գրիգորը, որին նրա դայակի ընտանիքը տարել է Հռոմեական կայսրության սահմանները։ Կեսարիա քաղաքում Գրիգորը մեծացել է քրիստոնեական հավատով և, երբ տեղեկացել է իր հոր գործած դավի մասին, որոշել է ծառայել հայոց Տրդատ թագավորին, որը Խոսրով թագավորի որդին էր։
Տրդատ Գ-ն նույնպես մեծացել էր Հռոմեական կայսրությունում և հռոմեական զորքերի օժանդակությամբ սկսել էր Հայաստանի ազատագրումը, որտեղ նրա հոր մահից հետո 27 տարի իշխում էին Սասանյանները։ Առաջին հաղթակներից հետո Տրդատ արքան Բարձր Հայք նահանգի Եկեղյաց գավառի Երիզա ավանում զոհաբերություն է կազմակերպել Անահիտ չաստվածուհու մեհյանում և իր մոտ ծառայող Գրիգորին նույնպես կարգադրել է պսակներ դնել կուռքի առջև։ Գրիգորը հրաժարվել է և Տրդատ թագավորին հանդիմանել անշունչ առարկաներին ու արարածներին պաշտելու համար։ Նա փորձել է բացատրել ճշմարիտ հավատը անսկիզբ ու հավիտենական Արարիչ Աստծո հանդեպ և ավետել է Քրիստոսի բերած փրկության շնորհը, բայց այս ժամանակ նրա խոսքերը լսելի չեն եղել հայոց թագավորի և ավագանու կողմից։ Դա տեղի է ունեցել 13 տարի անց, իսկ 287 թ. իր հրամանը չկատարելու և կուռքին չերկրպագելու համար Տրդատ թագավորը Գրիգորին մատնել է անլուր տանջանքների և կարգադրել է նետել Արտաշատ քաղաքում գտնվող մահապարտների համար նախատեսված գուբը (վիրապը)։ Այս վիրապում նա մնաց 13 տարի: